از آنجا که اسناد مورد نظر که در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی نگهداری می شود تاکنون به چاپ نرسیده، در پاورقی ها فقط به ذکر شماره و تاریخ گزارش ها بسنده شده و تصویر چند گزارش از آنها به عنوان نمونه ضمیمه گردیده است.
تاکنون کتب و مقالات متعددی پیرامون شخصیت برجسته استاد شهید مرتضی مطهری به نگارش درآمده است که هرکدام امتیاز ویژگی خاص خود را دارد.در این مقاله،برای پرهیز از تکرار آنچه گفته و نوشته شده،بر آن شدیم تا از زاویه اسناد و مدارک بجای مانده از ساواک رژیم شاه،نگاهی دیگر به شخصیت و سوابق فکری و مبارزاتی آن حکیم فرزانه بیندازیم و به بیانی روشن تر،دیدگاه رژیم گذشته و دستگاه اطلاعتی آن را پیرامون شخصیت این متفکر بزرگ اسلامی مطالعه نماییم.
مرتضی مطهری،سال 1299 ه.ش در یک خانواده روحانی به دنیا آمد.پدر وی«شیخ محمد حسین مطهری»که تحصیلات خود را در نجف گذرانده بود،از روحانیون معظم فریمان بود و امامت مسجد فریمان را بر عهده داشت.بعدها مرتضی به منظور کسب و فراگیری علوم دینی راهی حوزه علمیه مشهد شد.پس از دو سال تحصیل در مشهد،رهسپار قم گردید و مدت 15 سال به فراگیری علوم دینی در شهر قیام و اجتهاد پرداخت.(1) (صفحه 237)
در قم از محضر اساتید و علمای ممتاز بهره جست و فلسفه را نزد حضرت امام خمینی(ره)و علامه شهیر«محمد حسین طباطبایی»(ره)فراگرفت.وی برای ادامه فعالیت علمی بیشتر و نیز به دلیل مشکلات مادی،به تهران آمد و در مدرسه«مروی»مقیم شد.با معرفی آقای«راشد(2)»در دانشکده معقول و منقول به تدریس پرداخت و گاه به جای آقای راشد در رادیو سخنرانی می کرد. اولین بار که از استاد مطهری در اسناد ساواک نام برده می شود،مربوط به سال 1337 است.ابتدا ساواک از او به عنوان یک روحانی منزوی و درس خوانده یاد می کند که به لحاظ سیاسی،گاه از مصدق دفاع می کند و او را فردی وطن پرست می خواند. «مسجد هدایت»که امامت آن را مرحوم آیت ا...طالقانی،بر عهده داشت،کانونی بود که استاد مطهری در جمع جامعه مهندسین اسلامی،جامعه معلمین اسلامی و دانشجویان مسلمان،حضور جدّی خود را در فعالیت علمی و مبارزاتی و فکری وسعت بخشید.وی با شرکت در جلسات مذهبی ماهیانه جبهه ملّی،به تشریح عقاید اسلامی در زمینه های مختلف پرداخت تا از این رهگذر توجّه مجامع علمی را به طور جدّی به اسلام معطوف دارد. (3)
پس از قیام شکوهمند 15 خرداد که به حق،نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملّی ایران بود استاد مطهری در تاریخ 15/3/42 پس از آزادی،لحظه ای از فعالیت سیاسی دست برنداشت و در مساجد و مجامع مختلف اقدام به سخنرانی کرد به طوری که در گزارش های ساواک،از وی به عنوان یک«واعظ بدگو»و«مخالف دولت»یاد می شود. (4) در یکی از گزارشات ساواک که اشاره به سفر شهید مطهری به مکه معظمه در سال 45 دارد،چنین آمده است:«شیخ مطهری در نظر دارد هنگام مراجعت با[امام]خمینی ملاقات نماید(5)»
استاد مطهری به دلیل ضرورتی که در جذب و روشنگری نسل جوان کشور می دید،بر آن شد تا به غیر از مسجد،محفل مذهبی دیگری به سبک نو و مطابق بانیازها و آرمان های نسل جدید ایجاد کند؛لذا در سال 1346 به همراه آقایان ناصر میناچی مقدم و محمد همایون حسینیه ارشاد تأسیس نمودند.تأسیس این مرکز، اقدام مثبتی در شناساندن ایدئولوژی اسلامی و معرفی چهره استبداد حاکم بر جامعه بود.استاد مطهری به همراه دیگر اندیشمندان و روحانیون انقلابی سخنرانی های روشنگرانه ای در این حسینیه ایراد کرد که در پیوند نسل جوان با تفکر اسلامی نقش مهمی داشت.در ارائه هرآنچه که به معرفی چهره واقعی اسلام مربوط می شد کوتاهی نکرد و به موازات حمله با سیاست های توسعه طلبانه غرب و امریکا،از تحریف در اسلام سخن راند.آنگاه که احساس کرد دست استعمار قصد جدایی دین از هویت ملت ایران را دارد و احیای ناسیونالیسم ایرانی را سرلوحه کار فرهنگی خویش قرار داده است،با ظرافت تمام از پیوند دوجانبه و خدمات متقابل اسلام و ایران سخن گفت.(صفحه 238)
شهید مطهری با شور فراوان از آزادی های فردی و اجتماعی دفاع کرد و احیای تفکر اسلامی را در مقابل تز استعماری ناسیونالیسم مطرح نمود.در سال 49 واقعه ای اتفاق افتاد که ذهن ساواک را به شدت مشغول ساخت.طی تماسی که با نمایندگان گروه های فلسطینی برقرار شده بود،مقرر شد که استاد مطهری اقدام به جمع آوری کمک برای مردم مظلوم و آواره فلسطین نماید و وجود جمع آوری شده،از طریق سفارت عربستان در تهران،در اختیار نمایندگان فلسطینی ها در مکه قرار گیرد.در پی این تصمیم،سه شماره ساب در سه بانک مختلف از سوی مرتضی مطهری،علامه طباطبایی و سید ابو الفضل موسوی زنجانی افتتاح گردید و از مردم دعوت شد تا وجود خود را به این حساب ها واریز نمایند. (6)
پی نوشت:
(1).در این مدت،14 سال در حجره و یک ساله در منزل اقامت داشتند.
(2).گزارش شماره 26868/20 ه 12 تاریخ 29/3/54.
(3).پرونده ج 2،کد 4/180،ص 105.
(4).پرونده 9218،ص 265.
(5).نامه ریاست ساواک تهران به ریاست ساواک شمیرانات،همان،ص 253.
(6).متن اعلامیه درج 1-کد 3/180،ص 153 و 155 موجود است.
